دالان موهومی که روس‌ها را متوهم کرد

به گزارش مجله خبری نگار/خراسان-محمدی: همه کشور‌های منطقه قفقاز از ارمنستان و آذربایجان تا ترکیه و البته روسیه می‌دانند خط قرمز ایران در همه تحولات قفقاز جنوبی، تغییر مرز‌های ژئوپلیتیک و تاریخی است و ایران اعلام کرده به هیچ وجه حاضر نیست مرز‌های خود با ارمنستان را از دست بدهد و با طرح‌های خطرناکی همچون دالان موهوم زنگزور جایگزین کند. در این میان این روز‌ها علاوه بر آذربایجان که همواره ادعا‌هایی در این خصوص داشت، روسیه نیز وارد گود شده و مقامات این کشور اظهاراتی داشته اند که خلاف راهبرد‌های تهران و سیاست‌های مقامات عالی جمهوری اسلامی است.

 این اظهارات با واکنش وزارت خارجه ایران نیز روبه رو شده تا جایی که مقام ارشد وزارت خارجه کشورمان در این موضوع یعنی مدیرکل اوراسیا در دیدار با سفیر روسیه در تهران ضمن اعلام موضع صریح ایران، اعتراض تهران به این نوع ادبیات را متذکر شد. سفیر ایران در روسیه نیز مراتب اعتراض ایران را به مواضع اخیر وزارت خارجه اعلام کرده بود. همزمان، سید عباس عراقچی وزیر امور خارجه در توییتی نوشت: هر تهدیدی علیه تمامیت ارضی همسایگان ما یا ترسیم مرز‌ها کاملا غیرقابل قبول و جزو خطوط قرمز ایران است. صلح، امنیت و ثبات منطقه‌ای تنها یک اولویت نیست، بلکه یکی از استوانه‌های امنیت ملی ماست. هر تهدیدی علیه تمامیت ارضی همسایگان ما، یا ترسیم دوباره مرزها، چه در شمال باشد، چه در جنوب، چه در شرق و چه در غرب، کاملا غیرقابل‌قبول است و برای ایران خط قرمز به شمار می‌رود.

 محسن رضایی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز نوشت:رفتار دولتمردان روسیه درباره گذرگاه زنگزور و جزایر سه‌گانه ایران، به هیچ وجه قابل‌قبول نیست و با اظهار دوستی آن‌ها و روابط راهبردی با ایران، در تناقض آشکار است. این ابهامات را باید برطرف کنند.

علی مطهری نماینده ادوار مجلس هم نوشت: دولت چهاردهم باید در برابر احداث کریدور زنگزور در ارمنستان که به تازگی روسیه هم به آن تمایل نشان داده است، حساس باشد.

 روسیه هیچ گاه به فکر منافع ایران نبوده خصوصاً امروز که گرفتار موضوع اوکراین است. این کریدور راه ایران به اروپا از طریق ارمنستان را مسدود می‌کند. این در حالی است که در روز‌های اخیر شماری از رسانه‌های فارسی‌زبان به نقل از سرویس مطبوعاتی دفتر ریاست‌جمهوری آذربایجان اعلام کرده بودند که الهام علی‌اف و ولادیمیر پوتین، روسای‌جمهور آذربایجان و روسیه، در یک گفت و گوی تلفنی درباره افتتاح کریدور حمل‌ونقل بین مناطق غربی جمهوری آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان (موسوم به زنگِزور) تبادل نظر کردند. همچنین موضع اخیر لاوروف، وزیر امورخارجه روسیه، موجب تفاسیر مختلف از سوی رسانه‌ها و گمانه زنی درمورد تمایل مسکو برای بازشدن کریدور موسوم به «زنگزور» شد که مسیر شرق به غرب از جمهوری آذربایجان تا منطقه نخجوان از طریق خاک ارمنستان خواهد بود. حساسیت به این موضع روسیه پس از اظهارات اخیر «ماریا زاخارووا»، سخنگوی وزارت خارجه روسیه تشدید شد.

 وی در اظهاراتی گفت که زنگزور مسیری است که می‌تواند قلمروی اصلی آذربایجان را به نخجوان از طریق سیونیک ارمنستان متصل کند. حتما در چارچوب گفتگو‌های صلح سه جانبه با ارمنستان رفع انسداد زنگزور مورد بحث قرار می‌گیرد. وقتی که از وی درباره موضع ایران سوال شد، زاخارووا خطاب به خبرنگاران گفت: «ما نگرانی طرف ایرانی را در مورد کریدور زنگزور دیده‌ایم که باید برای شفاف‌سازی با تهران تماس بگیرید. اما موضع مسکو در این مورد کاملاً قطعی است. ما بر اساس این واقعیت پیش می‌رویم که راه حل باید برای ارمنستان، آذربایجان و همسایگان منطقه قابل قبول باشد.»

این موضع، تکرار بند ۹ موافقت نامه صلح مسکو در نوامبر سال ۲۰۲۰ و بعد از جنگ ۴۴ روزه بین باکو و ایروان (۲۷ سپتامبر تا ۱۱ نوامبر ۲۰۲۰) بود؛ بند ۹ از طرفین می‌خواهد که به انسداد مسیر‌های ارتباطی پایان دهند. البته در این بند اسمی از این دالان‌های ارتباطی به میان نیامده است. رهبر انقلاب نیز در دیدار نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان که برای شرکت در مراسم تحلیف مسعود پزشکیان به ایران سفر کرده بود، گفته بودند که «تهران مسیر زنگزور را به ضرر ارمنستان می‌داند و همچنان بر این موضع خود ایستادگی دارد».

چرا ایران مخالف گشایش کریدور زنگزور است؟

یکی از مهم‌ترین مسیر‌های حمل و نقل زمینی، دالان زنگزور است که جمهوری آذربایجان را از طریق ارمنستان به روسیه و ترکیه متصل و زمینه را برای ارتباط آسیا، اروپا و خاورمیانه با یکدیگر فراهم می‌سازد. «دالان زنگزور» مفهومی در توصیف یک دالان حمل و نقلی است که در صورت اجرا به آذربایجان دسترسی بلامانع به ارمنستان از طریق استان سیونیک این کشور را بدون پست‌های بازرسی ارمنستان می‌دهد. این کار باعث قطع دایم مرز‌های ایران و ارمنستان می‌شود. از این رو در معنای وسیع، زنگزور دالانی ژئوپلیتیکی است که استان آذربایجان شرقی در ایران را از مسیر ترانزیت ترکیه به باکو حذف می‌کند. ایران براساس سیاست رسمی خود واکنش مثبتی به بازگشت حاکمیت قره‌باغ به آذربایجان داشته، اما با ایجاد دالان زنگزور به منظور ایجاد ارتباط زمینی میان خاک اصلی جمهوری آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان به شدت مخالفت می‌کند. از دست رفتن مزیت ارتباطی ایران در صورت افتتاح کریدور زنگزور و اتصال خاک اصلی جمهوری آذربایجان به نخجوان یکی از دلایل مخالفت تهران با ایجاد این دالان ارتباطی است.

 ایجاد کریدور زنگزور ممکن است بر کاهش اهمیت ژئوپلیتیکی ایران در سطح منطقه تاثیرگذار باشد. افتتاح چنین دالانی از سویی مزیت‌های ارتباطی زیادی برای ترکیه و کشور‌های تُرک آسیای میانه و قفقاز خواهد داشت و این مسئله نیز در نوبه خود می‌تواند اهمیت ارتباطی و ژئوپلیتیکی ایران برای کشور‌های تُرک را تحت تاثیر قرار دهد. دالان زنگزور بستر حضور ناتو در منطقه نیز است. همچنین احتمال عبور کریدور شرق-غرب از منطقه زنگزور که پیش‌بینی می‌شود چین را به اروپا متصل کند نیز ممکن است مزیت‌های ژئواستراتژیک ایران را نه تنها در منطقه بلکه در سطح جهانی با چالش مواجه کند.